Waarom vertragen niet lukt — en welke taal er wél nodig is

Fotocredit: iStock images

Naar aanleiding van het NRC-opinieartikel van filosoof-psychiater Damiaan Denys (27 november 2025)

Inleiding

Op 27 november 2025 schreef filosoof en psychiater Damiaan Denys een opvallend helder en confronterend opiniestuk in NRC. In zijn analyse fileert hij iets wat we in Nederland al jaren voelen maar zelden zo precies verwoorden:

Onze samenleving is ziek van versnelling — en toch blijven we versnellen.

Niet alleen individuen raken uitgeput; het systeem zelf is overbelast. Toch blijven beleidsrapporten, zorginstellingen en maatschappelijke discussies vooral spreken in mentale gezondheidstermen: veerkracht, stress, burnout, coping, weerbaarheid. Woorden die vaak meer verhullen dan onthullen.

Denys stelt dat we een taal missen die individuele klachten kan verbinden met culturele, maatschappelijke en existentiële oorzaken van lijden.

Bij REAKIRA herkennen wij dat dagelijks.

In de trajecten die wij begeleiden met leiders, professionals, ondernemers en mensen die vastlopen, ondanks dat ze op papier “succesvol” zijn, zien we dezelfde rode draad:

Mensen storten niet in omdat ze zwak zijn.
Maar omdat ze jarenlang sterk zijn geweest in een systeem dat te veel van hen vroeg.

Dit artikel is onze bijdrage aan dat gesprek.

1. De cultuurdiagnose die we missen

Denys benoemt dat termen als mentale gezondheid, burn-out, stress en veerkracht niet volstaan. Ze zijn:

• Te medisch

• Te individualiserend

• Te psychologiserend

Ze suggereren dat het probleem zich bevindt in de persoon — in diens brein, psyche, gedrag of vaardigheden — terwijl het probleem vaak ontstaat in:

• maatschappelijke versnelling

• prestatiedruk

• structureel verminderde sociale bedding

• perfectionisme als norm

• constante digitale prikkels

• economische druk om te presteren

• betekenisverlies

• relationele verarming

Kortom: een wereld die structureel sneller draait dan een mens kan reguleren.

“Op de rem trappen” klinkt mooi, maar:

Mensen versnellen niet omdat ze niet weten hoe ze moeten vertragen.
Mensen versnellen omdat onze samenleving hen daartoe dwingt.

Denys noemt dit een systeemconditie, geen individuele keuze.

Bij REAKIRA zien we dat elke dag terug.

2. De taal van de psychiatrie schiet tekort (en dat is geen verwijt)

Denys beschrijft dat de psychiatrie gevangen zit in een vaktaal die geen ruimte biedt voor existentiële en culturele oorzaken van lijden.

Het huidige systeem werkt met:

• Stoornissen

• Classificaties

• Diagnoses

• Protocollen

Nuttig in een medische context, maar ongeschikt om betekenisverlies, relationele leegte of maatschappelijke overspanning te duiden.

Dat leidt tot drie pijnpunten:

1.     Identiteitscrisis in de psychiatrie. Wat is psychisch lijden eigenlijk? Waar eindigt normaal menselijk worstelen en waar begint een stoornis? Hoe behandel je lijden dat voortkomt uit maatschappelijke context?

2.     Medicalisering als noodgreep. Omdat er geen taal is voor existentiële of culturele oorzaken, wordt lijden benoemd als: depressie, angst, ADHD, overspanning en/of burn-out. Niet omdat mensen “stoornissen” hebben, maar omdat het zorgsysteem anders geen toegang biedt tot behandeling.

3.     Wachttijden die symptomatisch zijn. Nederland heeft één van de grootste GGZ-systemen ter wereld. Maar toch wachten mensen maanden tot jaren. Niet omdat er te weinig professionals zijn, maar omdat we met verkeerde kaders werken. Het systeem vraagt om stoornissen, terwijl de samenleving existentiële vermoeidheid produceert.

3. Wat wij bij REAKIRA zien: een ander soort lijden

Wij zien in onze trajecten dagelijks mensen die:

• niet depressief zijn, maar uitgeput door verantwoordelijkheid

• niet angstig zijn, maar overspoeld door sociale druk

• niet vastgelopen zijn in hun brein, maar in hun verhaal

• niet een stoornis hebben, maar een ontwricht ritme

• niet een persoonlijk probleem hebben, maar een contextprobleem

Het lijden dat wij zien is:

·       Lichamelijk (zenuwstelsel uit balans). Hyperalertheid, niet meer kunnen ontspannen, doorploeteren, spanning vasthouden, niet kunnen slapen, denken dat je “altijd aan moet staan”.

·       Psychologisch (oude overlevingsmechanismen). Pleasen, bemiddelen, vermijden, controleren, perfectionisme, presteren.

·       Relationeel (verlies van echtheid). Geen grenzen durven stellen. Niet meer zeggen wat je voelt. Bang zijn om af te wijzen of afgewezen te worden.

·       Existentiëel (betekenisvernauwing). Geen richting, geen innerlijke stem, geen innerlijk kompas.

·       Cultureel (structuur die harder gaat dan een mens aankan). “Druk zijn” als deugd, "presteren" als bestaansrecht.

Dit lijden is menselijk, niet medisch.

Het vraagt niet om protocollen, maar om taal.
Niet om diagnoses, maar om betekenis.
Niet om “coping”, maar om herstel van ritme, waarden, lichaam en relatie tot de wereld.

4. Wat mensen missen is geen therapie — maar bedding

In een samenleving waar alles versnelt, is er geen plek meer om te landen.
Geen ruimte waar:

• het lichaam mag vertragen

• emoties mogen spreken

• oude verhalen herzien mogen worden

• betekenis weer gevoeld mag worden

• keuzes gemaakt worden vanuit wijsheid, niet reflex

Wat wij doen bij REAKIRA is precies dat:

Wij creëren een ruimte waar het lichaam eerst mag komen.
Waar mensen hun tempo terugvinden.
Waar hun verhaal weer klopt.
Waar ze zichzelf weer horen.

Dit is geen medische behandeling.
Het is een transdisciplinair proces van herstel van menselijkheid.

De aanpak is:

• lichaamsgericht

• systemisch

• narratief

• neurofysiologisch

• existentieel

• relationeel

• ritmisch

• holistisch

• wetenschappelijk én diep menselijk

5. Vertragen lukt pas wanneer het zenuwstelsel weer veilig is

Dit is een belangrijke nuance die in het debat vaak ontbreekt.

Je kunt niet vertragen als je zenuwstelsel nog in overlevingsstand staat.

Geen enkel mens kan:

• grenzen voelen

• betekenis ervaren

• authentiek handelen

• ontvangen

• zich verbinden

• keuzes maken

zolang het lichaam denkt dat het gevaar loopt.

Daarom begint onze aanpak altijd met:

Fase I – Stabilisatie & Lichaamsregulatie

Het zenuwstelsel tot rust brengen.
Leren voelen.
Contact maken met het lichaam.

Fase II – Doorleving & Transformatie

Boosheid, schaamte, oude rollen ontladen.
Systemische loyaliteiten loslaten.
Innerlijke veiligheid herstellen.

Fase III – Integratie & Borging

Ritme, richting, grenzen, zingeving.
Keuzes die kloppen.
Een levenshouding waarin iemand niet steeds terugvalt.

Hierdoor wordt vertraging geen opdracht, maar een logisch gevolg.

6. Wat de meeste rapporten missen: lijden is relationeel en systemisch

De term “mentale gezondheid” doet vermoeden dat het een individueel probleem is.

Maar lijden is relationeel:

• tussen mij en mijn lichaam

• tussen mij en mijn werk

• tussen mij en mijn relaties

• tussen mij en mijn waarden

• tussen mij en mijn verleden

• tussen mij en de wereld

Daarom werkt een aanpak die uitsluitend focust op vaardigheden of “mentale veerkracht” niet.

Een mens heeft niet meer veerkracht nodig.
Een mens heeft bedding nodig.
Ruimte.
Ritme.
Relatie.
Zingeving.

Dát is wat gezondheid draagt.
Niet harder je best doen, maar dieper geworteld raken.

7. Waarom een nieuwe taal nodig is

We hebben een taal nodig die:

🟢 lichaam en psyche verbindt
🟢 trauma en cultuur samenbrengt
🟢 identiteit en context integreert
🟢 zingeving en zenuwstelsel koppelt
🟢 waarden, ritme en verantwoordelijkheid combineert
🟢 niet-medicaliserend maar verdiepte menselijkheid is

En dat is precies wat wij ontwikkelen in onze trajecten.

Niet als alternatief voor de GGZ,
maar als antwoord op het deel van het lijden waar de huidige GGZ geen taal voor heeft.

Wij noemen dat:

Herstel van binnenuit.
Via het lichaam, de relatie, het verhaal en het ritme.
Niet om te functioneren, maar om te leven.

8. Wat Damiaan Denys ons aanreikt — en hoe wij daarop voortbouwen

Denys zegt in feite:

• We hebben een systeemprobleem dat we psychologiseren.

• We hebben existentiële taal nodig.

• We moeten lijden zien in zijn brede context.

• We moeten begrijpen waarom mensen versnellen, in plaats van hen te vragen te vertragen.

Wij voegen daaraan toe:

• Lichaamsbewustzijn is de ontbrekende dimensie.

• Ritme is het fundament van gezondheid.

• Verbinding is essentieel voor herstel.

• Zingeving is de kern van menselijke vitaliteit.

• Herstel is relationeel, niet individueel.

Dit is geen kritiek op psychiatrie of psychologie.
Het is een uitnodiging tot een bredere taal voor menselijke existentie.

9. Een nieuw verhaal voor herstel

Herstel is geen lineair proces.
Het is een herstel van verhaal:

• Het verhaal dat iemand over zichzelf vertelt.

• Het verhaal dat het lichaam nog vasthoudt.

• Het verhaal dat het systeem iemand oplegt.

• Het verhaal dat iemand nog niet durft te leven.

Wanneer die verhalen weer op één lijn komen,
zie je iets magisch gebeuren:

·       Rust

·       Richting

·       Keuze

·       Verbinding

·       Grenzen

·       Opluchting

·       Creativiteit

·       Levenslust

Dit is niet psychologie.
Dit is mens-zijn.

10. Conclusie — waarom dit moment vraagt om meer dan mentale gezondheid

We staan op een kantelpunt.

Niet alleen als individuen, maar als samenleving.

Als we willen dat mensen gezond blijven (of worden),
moeten we stoppen met mentaliseren wat in essentie existentieel en cultureel is.

We hebben een taal nodig die:

• de samenleving begrijpt

• het zenuwstelsel respecteert

• het verhaal eert

• de mens centraal zet

• ritme boven prestatie plaatst

• verbinding boven versnelling

• betekenis boven efficiëntie

Bij REAKIRA bouwen we elke dag aan die taal.
In kleine, menselijke stappen met de gasten die we begeleiden.
In de verhalen die we samen herschrijven.
In de levens die opnieuw richting krijgen.

Dat is ons antwoord op de hypernerveuze samenleving.
Niet harder werken.
Maar dieper leven.

Eén zin die alles samenvat

Herstel begint waar het lichaam weer veilig is,
het verhaal weer klopt,
en de mens weer terugkomt in het ritme waarin hij gemaakt is om te leven.

Gezonde groet,

Dr. Jeroen de Jong

Founder | DGA